Met ondernemerschap bereik je meer in de wijk
Interview met Pieter Buisman en Nathan Rozema
Door: Lisette van Beusekom, Kennislab voor Urbanisme
Als er minder geld is, moet je het vermogen in de wijk beter benutten. Maar hoe doe je dat? Nathan Rozema: ‘Ondernemerschap moet leidend worden. De participatiesamenleving vraagt om ondernemende burgers en een overheid die inzet op prikkels waarvan bewezen is dat ze werken. Een overheid die wegblijft van de bakfietscultuur.’
Decentralisatie. Er wordt al jaren over gepraat, maar in 2015 werd het realiteit. Met een kleiner budget moet de komende jaren binnen het sociaal domein meer gebeuren. Overigens niet alleen bij de zorg en bij werk en inkomen (al grijpt de verandering daar wel het hevigst in), maar ook bij de openbare ruimte en bij energie. Het signaleren en activeren van onbenut vermogen en geldstromen binnen wijken, buurten en andere gebieden is de missie van Geldstromen door de Wijk, een initiatief van Nathan Rozema (Labyrinth Academy) en Pieter Buisman (Pieter Buisman Advies). ‘Door lokale geldstromen te analyseren, kun je verborgen waarden opsporen. Maar “waarde” is een vaag begrip. Geld is concreet, het maakt de zaken scherp en je kunt het volgen: waar komt het vandaan, waar gaat het heen en wat lekt er weg of blijft ergens onderweg hangen? Op beleidsniveau kunnen er heel mooie plannen worden gemaakt, maar uiteindelijk gaat toch elk voorstel langs de afdeling Financiën’, aldus Buisman.
Verborgen vermogen opsporen
Geldstromen door de Wijk is een effectieve aanvliegroute voor het opsporen van onbenut vermogen in wijken. Een voorbeeld: We willen dat mensen langer thuis wonen. Daarvoor moeten woningen worden aangepast. Als het om sociale huurwoningen gaat is dat een taak van woningcorporaties. De kosten liggen dus bij hen, maar de baten komen in de boeken van de gemeenten en de zorgverzekeraars. ‘Omdat de kosten en baten niet bij dezelfde partij liggen, zal er weinig neiging zijn tot investeren. In het ergste geval gebeurt er niets, blijven de zorgkosten hoog en is het er voor de huurder niet beter op geworden. Er ontbreekt een gezamenlijk verdienmodel. Daardoor blijft er ergens geld hangen’, stelt Buisman. Geld dat daardoor niet wordt ingezet om meer rendement te halen.
Ruimte voor de ondernemer
Met inzicht in dergelijke geldstromen kan lokaal ondernemerschap deze patstelling doorbreken. Bijvoorbeeld door het levensloopbestendig maken van vastgoed anders en goedkoper aan te pakken. ‘Misschien is die traplift à 7.000 euro helemaal niet de beste manier, maar voldoen een paar Easysteppers (eenvoudig te plaatsen extra tussentreden op de trap) van een paar honderd euro al. Deze alternatieve oplossingen worden door de traditionele instellingen nu niet meegenomen, maar we betalen ze wel. Moet ik zelf betalen en heb of krijg ik daar het budget voor, dan zou mijn keuze weleens anders kunnen uitvallen. Bovendien ligt de markt dan open voor kleine ondernemers met slimme oplossingen die nu in het grote systeem buitenspel worden gezet.’
Maak economische prikkels leidend
Ondernemerschap is hét middel om de geldstromen te veranderen en meer te bereiken met minder geld in de wijk. De reden daarvoor is eenvoudig: ‘Bij ondernemerschap is het businessmodel leidend. Het draait om economische prikkels, om de vraag “What’s in it for me?”. En als die prikkel weg is, dan gaat de stekker eruit. Bij gesubsidieerde projecten van de gemeente is dit te vaak niet het geval, waardoor er veel geld wordt gestoken in projecten waar helemaal geen vraag naar is’, stelt Rozema.
De economische prikkels zouden daarom bij ieder project leidend moeten zijn. Daarnaast gaat het ook om competenties. ‘Ondernemers zien waar de kansen in de markt liggen, willen investeren en zullen zich drie slagen in de rondte werken als het moeilijk gaat. Dat is bij grote instituties als zorgverzekeraars en corporaties verdwenen. In het begin stonden ze nog dicht bij de mensen en had iedereen zicht op hun manier van werken, maar door de hele industrie die eromheen is ontstaan, is dit verdwenen. Ze zijn niet bezig met de vraag: hoe kan ik met zo min mogelijk geld zo veel mogelijk waarde creëren, maar met regels, administratie, verantwoording, controle en overleg. Ook bij de overheid gaat dit niet goed. Aanbestedingen worden grootschalig uitgezet, waarbij de kosten leidend zijn in plaats van het rendement, en kleine ondernemende en innoverende aanbieders geen kans hebben.’
Wij zijn de overheid
Willen we hiervan af, dan moet de ‘bakfietscultuur’ overboord. Rozema legt uit: ‘Sociaalpsychologisch gezien is voor de meeste mensen de eigen omgeving het meest voor de hand liggende referentiekader: “ons soort mensen”. Het referentiekader van de participatiesamenleving zijn de handige mensen, de kartrekkers en de mensen met organisatievermogen. Niet iedereen kan op die manier denken. Realiseer je als beleidsmaker dat die bakfiets waarmee je de kinderen naar school brengt net zo duur is als een tweedehands dieseltje waarmee een ondernemer naar zijn klanten moet. En dat is een andere wereld. Het is schrijnend dat een commerciële webwinkel als de Wehkamp of een platform als Thuisbezorgd.nl wél in staat is om die massa aan te spreken, en onze overheid niet. Zij verplaatsen zich in wat de doelgroep nodig heeft en passen hun referentiekader aan.’ Dat er nog steeds gesproken wordt in termen als ‘wij’ en ‘zij’ als we het over de relatie tussen burgers en de gemeente hebben, bevestigt dit en dat moet anders. Wij zijn de overheid.
En dat vraagt om een nieuw maatschappelijk arrangement met andere rollen voor de grote instituties en meer afstemming tussen burgers, ondernemers en bestuur. Als het aan Buisman en Rozema ligt, moeten burgers meer mogelijkheden krijgen om zelf de keuze te maken die bij hun budget past. Dat geeft het beste resultaat. Daarnaast zijn er veel taken die een gemeente kan uitbesteden of – nog beter – kan overdragen aan partijen die daar veel beter in zijn. Buisman: ‘Laat financiering over aan platformen als Oneplanetcrowd of Kickstarter en ga je als overheid al helemaal niet bemoeien met de ondernemers zelf door het uitkeren van subsidies. Door uit te besteden kun je als (semi-)overheid twee vliegen in één klap slaan. Laat je catering verzorgen door een sociale onderneming als The Colour Kitchen. Dat bespaart op uitkeringen en drop-outproblematiek én levert nog betere en gevarieerdere catering op ook. Want zo’n onderneming kan alleen sociaal zijn, als ze commercieel denken, kunnen concurreren en zwarte cijfers draaien: alleen dan zijn ze duurzaam’
Dit betekent niet dat de overheid alles aan de markt kan overlaten. Er blijft een belangrijke taak voor de overheid weggelegd. ‘Laat de markt zijn werk doen, pas wetgeving daarop indien nodig aan en zorg dat je zelf daardoor tijd hebt om midden in die samenleving te staan en mensen de weg te wijzen. Dát is de USP van de gemeente.’
Denk en doe mee
Op het Geldstromen door de Wijk Festijn op 4 februari in Utrecht leren we hoe het anders kan. Lokaler, met meer ruimte voor sociaal ondernemerschap en met meer waarde voor de wijk als gevolg. Ondernemers, bewoners, professionals en bestuurders denken op het Festijn samen na over nieuwe verdienmodellen, lokaal vermogen, geldstromen, wet- en regelgeving en financiering. Een interactief programma vol succesverhalen en ervaringen uit de praktijk in ZIMIHC Theather Stefanus in de wijk Overvecht prikkelt om na te denken over hoe het ook anders kan.
U ontmoet o.a.:
- Titaan Zwart van de Mantelaar, die lokaal zorgvermogen activeerde door het stimuleren van de peer2peer-economie;
- Peter Millenaar, trendwatcher van de arbeidsmarkt en Rumo de Schutter van InterGest die wijkcooperaties en flexibel werken in de wijk faciliteert.
- Robin Berg van LomboXnet, die erin slaagde om internet, energie en mobiliteit in zijn wijk te verduurzamen door lokale infrastructuur aan te leggen;
- Marieke Boeije van Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners, die als geen ander weet wat bewoners kunnen bijdragen aan de wijkeconomie;
- Walter Klein Nienhuis van Bruishuis Arnhem, die u leert hoe een bewonersinitiatief uitgroeide tot een sluitende businesscase;
- Saskia Müller van Stadslab Buiksloterham, die samen met bewoners een circulaire wijk ontwikkelt binnen een woud aan regels;
- Paul G. van Oyen van Stichting Fair Finance Funds, die alles weet van kredietunies, een vorm van maatschappelijk bankieren door en voor ondernemers;
- Roy Spit van Qredits- Microfinanciering Nederland, die startende en bestaande ondernemers verder helpt door het verlenen van kleine kredieten.
- Peter Pronk van Timpaan en Fred Baptist van Fortierra over transparantie, zeggenschap en de waarde van de woning;
- Senna Bouteba van Blooming projects en Mark Heijne van Mark my Words over businessmodellen voor de maatschappelijke en culturele sector;
- Dorine Putman van ASN-bank, die het wijkperspectief van de bank centraal stelt;
- De studenten van het Kennislab voor Urbanisme, die onderzochten hoe burgerinitiatieven en marktpartijen kunnen samenwerken voor meer lokale waarde;
- Plus vele anderen!
Kijk op Geldstromen door de Wijk FESTIJN voor aanmelding en de rest van het programma.